ضوابط و معیارهای مدیریت پرورش میگو-محل و موقعیت، زمین و تاسیسات

مقدمه

مهم‌ترین گونه اقتصادی ازنظر صید و صیادی، میگوی ببری سبز یا صورتی (Penaeus semisulcatus) می‌باشد(شکل 1) که در بیشتر زیستگاه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان یافت می‌شود، اما بیشترین پراکنش و صید آن در آب‌های ساحلی استان بوشهر می‌باشد. میگوی موزی (Penaeus merguensis) (شکل 2) که ازنظر تجاری در رده دوم قرار می‌گیرد، بیشتر در آب‌های استان هرمزگان صید می‌گردد. سایر گونه‌ها مثل: میگوی سفید هندی (Penaeus indicus) (شکل 3)، میگوی ژاپنی (Penaaeus japonicus) و میگوی مونودون (ببری سیاه، Penaeus monodon) (شکل 4) به‌رغم داشتن جثه درشت، به دلیل فراوانی اندک و محدودیت زیستگاه، مورد بهره‌برداری اقتصادی قرار نمی‌گیرند. سه گونه میگوی خنجری (Penaeus stylifer)، سفید یا سرتیز (Metapenaeus affinis) و میگوی ریز سفید در سرتاسر خلیج‌فارس و دریای عمان پراکنش داشته اما ارزش صادراتی ندارند(کاکولکی، 1376). بهره‌برداری از این سه گونه بیشتر برای مصرف در بازارهای محلی و منطقه‌ای صورت می‌گیرد (جدول 1) (متین فر و همکاران 1391).

شکل 1. میگوی ببری سبز (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب)، 1397).

شکل 2. میگوی موزی (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب، 1397).

شکل 3. میگوی سفید هندی  (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب، 1397).

شکل 4. میگوی ببری سیاه  (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب، 1397).

جدول 1. میگوهای مهم تجاری از منظر صید و پرورش (متین فر 1394)

غذای دریایی یکی از رایج‌ترین منابع پروتئین در دنیا می‌باشد. ازلحاظ کمی نیمی از غذای آبزیان از طریق پرورش و نیم دیگر از طریق صید به دست می آید. ازآنجایی‌که ظرفیت صید دریایی به بالاترین حد ظرفیت خود رسیده است انتظار می‌رود که در سال‌های آتی بیشتر آبزیان خوراکی از طریق آبزی‌پروری تهیه شود.

همانند هر صنعت سریع الرشد دیگر نگرانی‌های در خصوص تأثیر آبزی‌پروری بر روی محیط‌زیست، امکان آلودگی آب، انتشار بیماری‌ها، ورود گونه‌های غیربومی به دریا  و یا رودخانه و از بین بردن و یا تحت تأثیر قرار دادن گونه‌های بومی، تخریب محل زیست گونه‌های بومی و همچنین تأثیرات اجتماعی وجود دارد(Osuna, 2001,Hossain & Hassan, 2016). استخراج مجموعه‌ای از استانداردها و ضوابط برای آبزی‌پروری مسئولانه و بادوام می‌باشد و بومی‌سازی آنها علاوه بر کمک به پرورش‌دهندگان در پرورش موفقیت‌آمیز میگو سبب به حداقل رساندن و یا در حد قابل‌قبول رساندن اثرات مخرب آن می‌شود.

اگرچه بیش از 20 سال از شروع پرورش میگو در کشور می‌گذرد و هم‌اکنون نه‌تنها استان‌های جنوبی کشور بلکه منطقه گمیشان در استان گلستان  نیز به پرورش میگو پرداخته‌اند اما این صنعت از کامل نبودن ضوابط استاندارد برای پرورش رنج می‌برد و به همین دلیل همه استان‌ها بخش بزرگی از ظرفیت پرورش را از دست می‌دهند. مشکلاتی نظیر کاهش رشد و عدم رسیدن به‌اندازه مناسب به دلیل ذخیره‌سازی دیر هنگام یا خارج از تقویم که بچه میگوها را با استرس دمایی در زمانی که آمادگی ان را ندارند روبرو می‌کند و یا مدیریت اشتباه تعویض آب که می‌تواند منجر به شکوفایی جلبکی مضر و یا عدم شکوفایی جلبک مفید گرد.د موارد ذیل پاره‌ای از ضوابطی هست که در بسیاری از مزارع پرورش میگوی جنوب و شمال کشور رعایت نمی‌گردد.

-یک مزرعه پرورش میگوی مناسب بایستی دارای استخرهای استاندارد ازنظر ابعاد، عمق، ورودی و خروجی مناسب باشد.

- تأمین آب موردنیاز مزرعه پرورش از منابع آبی سالم، فقدان انواع آلودگی‌های شهری، کشاورزی و صنعتی صورت گیرد.

- مدیریت آب در استخرهای پرورشی باید به نحوی انجام شود که همیشه حجم کافی و مناسب آب در استخر وجود داشته باشد. درجه حرارت مطلوب و متناسب رشد، pH در حد استاندارد، شکوفایی جلبکی و شفافیت آب درحد مناسب و استاندارد تنظیم گردد.

- قبل از ذخیره‌سازی، بایستی خاک سیاه کف استخر باقی‌مانده از فصل گذشته تولید، جمع‌آوری و از استخر خارج گردد.

- لازم است دیواره‌های استخر، خروجی و ورودی به‌طور کامل مورد بررسی قرارگرفته و هرگونه ایراد و عیوب را برطرف نمود.

- از غذای استاندارد و باکیفیت مناسب هر مرحله از رشد در دوران پرورش استفاده شود.

- میزان و دفعات غذادهی را بایستی با دقت مدیریت نمود، تا میگوها با کمبود غذا و گرسنگی در استخر مواجه نشده، یا اینکه غذا بیش‌ از حد به استخر وارد نشود که باعث افزایش بار آلی و مواد آلاینده گردد.

- از ورود و تردد افراد متفرقه و وسایل و تجهیزات سایر مزارع به مزرعه پرورشی جلوگیری گردد، تا بتوان از بروز بیماری و گسترش آن پیشگیری نمود.

اگرچه تاکنون به ندرت و بخصوص در مورد ضوابط پرورش استانداردهایی نوشته‌شده است اما به دلیل پراکندگی، جامع نبودن و در دسترس نبودن و در نظر نگرفتن شرایط استانی منجر به نتیجه مطلوب نگردیدند.

موارد فوق و موارد مشابه لزوم  داشتن ضوابط و معیارهای مدون پرورش میگو مطابق با نیازهای استانی را ضروری می‌کند.

2- روش تحقیق

1- جمع آوری اسناد، گزارشات نهایی پروژه ها  به منظور اطلاع از نقاط ضعف و قوت سیستم های موجود پرورش میگو

2- مطالعه کتب و مقالات مرتبط به منظور اطلاع از تفاوت سیسستم های رایج در کشورهای دیگر و مقایسه آن با سیستم های موجود در کشور

3- مراجعه به مراکز شیلات و دامپزشکی استان های دارای پرورش میگو، صحبت و همفکری با مسئولین و کارشناسان مرتبط با پرورش میگو

با بررسی شرایط مراکز تکثیر و مزارع پرورش و همچنین تجربیات مجری و مطالعات قبلی این دستورالعمل ها و ضوابط تدوین و ارائه گردید.

3-نتایج و ضوابط انتخاب محل مناسب برای پرورش

3-1-مقدمه            

یکی از دلایل عمده در شکست فعالیت‌های آبزی‌پروری و تأثیرات مخرب محیط زیستی انتخاب محل نامناسب برای تأسیس مزارع می‌باشد (Boyd and Clay, 1998). آزمایش کاملی شامل خاک، آب، وضعیت آب‌وهوا، جریان آب شیرین، حضور دیگر فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی و وضعیت و شدت میزان جزر و مد و طوفان‌های دریایی و همچنین سوابق بلایای طبیعی بایستی انجام شود. در بعضی کشورها مانند نروژ بررسی جامعی در خصوص سواحل کشور انجام داده و مناطق مختلف را برای فعالیت‌های آبزی‌پروری شناسایی و معرفی نموده‌اند. انتخاب یک سایت مناسب همیشه نقش مهمی در پرورش میگو دارد. تعیین محل سایت برای پرورش میگو پس از تجزیه‌وتحلیل اطلاعات مربوط به توپوگرافی، اکوسیستم، شرایط هواشناسی و شرایط اجتماعی و اقتصادی در ارتباط با طراحی مزرعه، سازگاری گونه‌ها و حیات اقتصادی میسر است  (FAO, 1988).

هدف از ایجاد ضوابط و معیارهای انتخاب محل مناسب برای تأسیس مزارع کسب اطمینان از حداقل اثر مخرب فعالیت بر محیط‌زیست و جامعه می‌باشد. درصورتی‌که انتظار می‌رود که این فعالیت می‌تواند دارای آثار مخربی بر روی محیط‌زیست باشد بایستی فنّاوری لازم برای کاهش این اثرات موجود باشد.

3-2-معیارهای مناسب برای انتخاب محل سایت

معیارهای مناسب برای انتخاب محل پرورش میگو توسطسازمان شیلات ایران و برای سایت های مختلف اعلام می گردد. این معیارها با توجه به سیاست ها و همچنین در طول زمان و برای مناطق مختلف ممکن است تفاوت هایی داشته باشد  (معدنی و همکاران ، 1397، سازمان دامپزشکی، 1396).

3-2-1- محل و موقعیت

- ازنظر ضوابط نظام دامداری مشکلی نداشته و دور از مراکز آلاینده باشد.

- حوادث طبیعی مانند سیل طوفان‌های موسمی( دریایی) آن را تهدید ننماید.

- تبصره:  بهترین سواحل برای احداث پرورش میگو مناطقی است که دارای تغییرات جذر و مدی متوسط حدود2-3 متر باشد.

- سواحل مورد نظر نبایستی تحت تأثیر آلودگی‌های شیمیایی، ناشی از صنایع و پساب‌های مزارع کشاورزی باشد.

-  تحت تأثیر بوهای نامطبوع، دود، گردوغبار و آلودگی قرار نگیرد.

-  در مسیر قنات و چشمه‌های تأمین آب شرب قرار نگیرد.

-  به سهولت به راه‌های ارتباطی جهت حمل‌ونقل دسترسی داشته باشد.

- امکان دسترسی به آب سالم و بهداشتی وجود داشته باشد.

- محل استقرار مزرعه پرورش باید واجد شرایط مناسب ازنظر شرایط محیطی، آب، خاک، سطح ارتفاع از آب‌های آزاد و همچنین شرایط آب و هوایی باشد .

-  محل آبگیری این مراکز نباید نزدیک اسکله‌های صیادی و سایر فعالیت‌های صنعتی و آبزی‌پروری باشد.

- محل ساخت این مراکز بایستی دور از مصب رودخانه و مناطقی از دریا که دارای گل‌ولای هستند باشد.

- محل آبگیری از دریا حتی‌الامکان حداقل تغییرات را ازلحاظ شوری، دما و ... در طول فصول سال دارا باشد.

- حتی‌الامکان نزدیک به منابع تأمین برق و آب(شور و شیرین) و باکیفیت مناسب باشد.

توصیه‌های دیگر:

در نظر گرفتن گونه پرورش در انتخاب محل (امیری و همکاران 1396,متین فر 1390)، به‌عنوان‌مثال گونه وانامی در شوری‌های پایین‌تر از آب دریای جنوب بهتر رشد می‌کند و همچنین دارای تحمل بالاتری نسبت به بعضی از بیماری‌ها از قبیل بیماری مرگ میگوهای جوان و بیماری لکه سفید می‌باشد لذا گونه مناسب‌تری برای پرورش در شمال کشور و به‌وسیله آب دریای خزر می‌باشد که دارای شوری در حدود 14 پی پی تی بوده و به علت نوسانات درجه حرارت محیط امکان بروز بیماری لکه سفید را بیشتر می‌کند.

-در شرایطی که مزرعه در محل سیل گیر انتخاب گردد توصیه می‌شود خاک‌ریز در استخر بلندتر از بالاترین سطح  آب باشد یا پیرامون مزرعه سیل بند احداث شود (FAO, 1988).

-برای ارزیابی خاک محل نمونه‌برداری تا 1 متر پایین‌تر از عمق موردنظر از چند نقطه ضروری است.

- حتی‌الامکان نباید مزرعه را در خاک اسید سولفات احداث نمود زیرا این خاک‌ها دارای اسیدیته  4/5 و یا کمتر بوده و دارای غلظت بالای منگنز و آلومینیوم محلول هستند (Boyd, 2000 and Saraswathy et al, 2016) .

-محل باید ازنظر شیب و رانش زمین بررسی شود. توصیه می‌شود از زمین‌های مسطح یا با شیب اندک بهره گرفته شود. شیب مناسب بهتر است نزدیک 2 درصد ( 2 متر در 100 متر) باشد تا استخرهای ایجادشده در این نوع سایت از طریق نیروی ثقل آبگیری و تخلیه شوند.

- توصیه می‌شود در مناطق سردتر و با احتمال بیشتر شوک حرارتی مانند استان گلستان  استخرها با عمق در حدود 2 متر ساخته شوند.

- ساخت مزارع میگو نبایستی سبب تخریب جنگل‌های حرا گردد (Boyd et al, 2002).

- در گزارشی که برای شرایط مطلوب ساخت مزارع میگو در هند منتشرشده است شرایط مطلوب خاک به شرح ذیل می‌باشد:

پی اچ: 7-8، کربن آلی: 1.5%- 5/2%، کربنات کلسیم 5/7%، نیتروژن 50-75 mg/100g، هدایت الکتریکی بیشتر از 4umhos (Guideline for Regulating Coastal Aquaculture).

-جنگل‌های حرا دارای اهمیت بسیار بالایی ازلحاظ اکولوژیکی بوده و در چرخه حیات نقش اساسی دارند مزارع پرورش میگو نبایستی در این محل‌ها تأسیس گردد(Guideline for Regulating Coastal Aquaculture).

3-2-2- زمین

مساحت زمین به نحوی در نظر گرفته شود که علاوه بر استقرارتاسیسات بر اساس نقشه ، فضای کافی جهت محوطه‌سازی ، حمل‌ونقل تجهیزات و تردد وسایل نقلیه فراهم باشد.

3-2-3- ظرفیت

• ظرفیت با توجه به درخواست متقاضی و طرح و نقشه‌ای که ارائه می‌نماید پس از تائید طرح و نقشه توسط ادارات مرتبط نظیر سازمان شیلات استان‌ها ایران بر اساس استفاده از سیستم هواده و غیر هواده در استخرهای نیمه متراکم متفاوت می باشد. در صورت استفاده از هواده استخره قابلیت ذخیره سازی بیشتری دارند اگرچه عوامل دیگر مانند موقعیت قرار گرفتن استخر و میزان بادهای طبیعی و همچنین کیفیت خاک و درجه حرارت نیز در میزان قابل ذخیره سازی مهم و تاثیرگذار می باشند (تازیکه، 1389).

3-2-4- طرح و نقشه

• طرح و نقشه تأسیسات ، استخرها و مشخصات ماشین‌آلات و تجهیزات باید متناسب با ظرفیت و با رعایت اصول عملیات صحیح تولید (GMP) تهیه و ارائه شود. مزرعه باید به نحوی طراحی شود که تأسیسات اصلی و جنبی شامل استخرهای پرورش و ذخیره آب ، کانال‌های زهکش، کانال‌های آب‌رسان و خروجی ، ایستگاه آبگیری، ساختمان اداری، انبارها و اتاق‌های کارگری ، رختکن ، سرویس‌های بهداشتی و ... باشد (سازمان دامپزشکی، 1396، سلطانی و همکاران، 1396).

الزامات1: مراکز پرورش بایستی به نحوی طراحی شود که بتوان اقدامات ایمنی زیستی را در آن اجرا کرد

الزامات 2: در مطالعات اولیه طراحی احداث مزارع پرورش میگو، نزدیک بودن به منابع آب شیرین به‌منظور تنظیم شوری آب استخرها در مواقع ضروری لازم است.

-تأسیسات اصلی

4-1-نکات مهم در طراحی و ساختار مزارع پرورش میگو

مزارع پرورش میگو دارای دو ساختار جداگانه خاکی و بتونی است. ساختار بتونی شامل حوضچۀ مکش، حوضچۀ آرامش، کانال‌های آب‌رسان کانال ورودی استخرها، کانال خروجی استخرها، ساختمان اداری و انبار می‌باشد و ساختار خاکی شامل استخرها و دیواره‌های مرتبط با آن‌ها و کانال زهکش می‌باشد.

4-1-1-ابنیه و تأسیسات اصلی

1. 1. حوضچه مکش
2. موتورخانه (محل احداث آن به‌طورمعمول در کنار منبع آبی مزرعه می‌باشد)
3. حوضچۀ آرامش
4. کانال آب‌رسانی
5. کانال ورودی آب استخرها
6. استخرهای پرورش
7. کانال خروجی استخر
8. انبار نگهداری غذا
9. زهکش مزرعه

4-1-2-تجهیزات

1. 1. موتور ژنراتور
2. موتورپمپ
3. هواده‌ها و تجهیزات مرتبط
4. انواع توری‌ها
5. انواع سینی‌ها
6. قایق و وسایل پخش غذا در سطح استخر
7. کف داکتها

4-2-تأسیسات موردنیاز جهت تأمین آب ورودی به مزرعه

آب مورداستفاده در مزارع پرورش به‌عنوان یکی از منابع احتمالی انتقال عوامل بیماری‌ها و حاملین آن‌ها به داخل

استخرها می‌باشد. لذا به‌منظور تهیه آب مناسب جهت پرورش میگو لازم است این آب در ایستگاه آبگیری، طی شرایطی فیلتر شده و قبل از ورود به استخرها در مکان دیگری تحت عنوان استخر ذخیره (Reservior) متوقف و پس‌ازآن جهت استفاده وارد استخرهای پرورشی گردد.

نتیجه گبری:

رعایت ضوابط و استاندارهای پرورش میگو از اتخاب سایت مناسب با در نظر گرفتن محل آبگیری و نحوه انتقال آن به استخرها تا کیفیت خاک و آب و شکل و موقعیت استخرها و در نهایت مدیریت آب، خاک، غذا، بهداشت و برداشت همگی در موفقیت آمیز بودن آبزی پروری مهم می باشند. لذا توصیه میگردد از مطالب ارائه شده در این مقاله ترویجی در راستای انتخاب محل و موقعیت مناسب تاسیس مجتمع میگو و همچنین تآسیسات مورد نیاز استفاده گردد.

مقدمه

مهم‌ترین گونه اقتصادی ازنظر صید و صیادی، میگوی ببری سبز یا صورتی (Penaeus semisulcatus) می‌باشد(شکل 1) که در بیشتر زیستگاه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان یافت می‌شود، اما بیشترین پراکنش و صید آن در آب‌های ساحلی استان بوشهر می‌باشد. میگوی موزی (Penaeus merguensis) (شکل 2) که ازنظر تجاری در رده دوم قرار می‌گیرد، بیشتر در آب‌های استان هرمزگان صید می‌گردد. سایر گونه‌ها مثل: میگوی سفید هندی (Penaeus indicus) (شکل 3)، میگوی ژاپنی (Penaaeus japonicus) و میگوی مونودون (ببری سیاه، Penaeus monodon) (شکل 4) به‌رغم داشتن جثه درشت، به دلیل فراوانی اندک و محدودیت زیستگاه، مورد بهره‌برداری اقتصادی قرار نمی‌گیرند. سه گونه میگوی خنجری (Penaeus stylifer)، سفید یا سرتیز (Metapenaeus affinis) و میگوی ریز سفید در سرتاسر خلیج‌فارس و دریای عمان پراکنش داشته اما ارزش صادراتی ندارند(کاکولکی، 1376). بهره‌برداری از این سه گونه بیشتر برای مصرف در بازارهای محلی و منطقه‌ای صورت می‌گیرد (جدول 1) (متین فر و همکاران 1391).

شکل 1. میگوی ببری سبز (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب)، 1397).

شکل 2. میگوی موزی (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب، 1397).

شکل 3. میگوی سفید هندی  (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب، 1397).

شکل 4. میگوی ببری سیاه  (مأخذ مهندسین مشاور آسارآب، 1397).

جدول 1. میگوهای مهم تجاری از منظر صید و پرورش (متین فر 1394)

غذای دریایی یکی از رایج‌ترین منابع پروتئین در دنیا می‌باشد. ازلحاظ کمی نیمی از غذای آبزیان از طریق پرورش و نیم دیگر از طریق صید به دست می آید. ازآنجایی‌که ظرفیت صید دریایی به بالاترین حد ظرفیت خود رسیده است انتظار می‌رود که در سال‌های آتی بیشتر آبزیان خوراکی از طریق آبزی‌پروری تهیه شود.

همانند هر صنعت سریع الرشد دیگر نگرانی‌های در خصوص تأثیر آبزی‌پروری بر روی محیط‌زیست، امکان آلودگی آب، انتشار بیماری‌ها، ورود گونه‌های غیربومی به دریا  و یا رودخانه و از بین بردن و یا تحت تأثیر قرار دادن گونه‌های بومی، تخریب محل زیست گونه‌های بومی و همچنین تأثیرات اجتماعی وجود دارد(Osuna, 2001,Hossain & Hassan, 2016). استخراج مجموعه‌ای از استانداردها و ضوابط برای آبزی‌پروری مسئولانه و بادوام می‌باشد و بومی‌سازی آنها علاوه بر کمک به پرورش‌دهندگان در پرورش موفقیت‌آمیز میگو سبب به حداقل رساندن و یا در حد قابل‌قبول رساندن اثرات مخرب آن می‌شود.

اگرچه بیش از 20 سال از شروع پرورش میگو در کشور می‌گذرد و هم‌اکنون نه‌تنها استان‌های جنوبی کشور بلکه منطقه گمیشان در استان گلستان  نیز به پرورش میگو پرداخته‌اند اما این صنعت از کامل نبودن ضوابط استاندارد برای پرورش رنج می‌برد و به همین دلیل همه استان‌ها بخش بزرگی از ظرفیت پرورش را از دست می‌دهند. مشکلاتی نظیر کاهش رشد و عدم رسیدن به‌اندازه مناسب به دلیل ذخیره‌سازی دیر هنگام یا خارج از تقویم که بچه میگوها را با استرس دمایی در زمانی که آمادگی ان را ندارند روبرو می‌کند و یا مدیریت اشتباه تعویض آب که می‌تواند منجر به شکوفایی جلبکی مضر و یا عدم شکوفایی جلبک مفید گرد.د موارد ذیل پاره‌ای از ضوابطی هست که در بسیاری از مزارع پرورش میگوی جنوب و شمال کشور رعایت نمی‌گردد.

-یک مزرعه پرورش میگوی مناسب بایستی دارای استخرهای استاندارد ازنظر ابعاد، عمق، ورودی و خروجی مناسب باشد.

- تأمین آب موردنیاز مزرعه پرورش از منابع آبی سالم، فقدان انواع آلودگی‌های شهری، کشاورزی و صنعتی صورت گیرد.

- مدیریت آب در استخرهای پرورشی باید به نحوی انجام شود که همیشه حجم کافی و مناسب آب در استخر وجود داشته باشد. درجه حرارت مطلوب و متناسب رشد، pH در حد استاندارد، شکوفایی جلبکی و شفافیت آب درحد مناسب و استاندارد تنظیم گردد.

- قبل از ذخیره‌سازی، بایستی خاک سیاه کف استخر باقی‌مانده از فصل گذشته تولید، جمع‌آوری و از استخر خارج گردد.

- لازم است دیواره‌های استخر، خروجی و ورودی به‌طور کامل مورد بررسی قرارگرفته و هرگونه ایراد و عیوب را برطرف نمود.

- از غذای استاندارد و باکیفیت مناسب هر مرحله از رشد در دوران پرورش استفاده شود.

- میزان و دفعات غذادهی را بایستی با دقت مدیریت نمود، تا میگوها با کمبود غذا و گرسنگی در استخر مواجه نشده، یا اینکه غذا بیش‌ از حد به استخر وارد نشود که باعث افزایش بار آلی و مواد آلاینده گردد.

- از ورود و تردد افراد متفرقه و وسایل و تجهیزات سایر مزارع به مزرعه پرورشی جلوگیری گردد، تا بتوان از بروز بیماری و گسترش آن پیشگیری نمود.

اگرچه تاکنون به ندرت و بخصوص در مورد ضوابط پرورش استانداردهایی نوشته‌شده است اما به دلیل پراکندگی، جامع نبودن و در دسترس نبودن و در نظر نگرفتن شرایط استانی منجر به نتیجه مطلوب نگردیدند.

موارد فوق و موارد مشابه لزوم  داشتن ضوابط و معیارهای مدون پرورش میگو مطابق با نیازهای استانی را ضروری می‌کند.

2- روش تحقیق

1- جمع آوری اسناد، گزارشات نهایی پروژه ها  به منظور اطلاع از نقاط ضعف و قوت سیستم های موجود پرورش میگو

2- مطالعه کتب و مقالات مرتبط به منظور اطلاع از تفاوت سیسستم های رایج در کشورهای دیگر و مقایسه آن با سیستم های موجود در کشور

3- مراجعه به مراکز شیلات و دامپزشکی استان های دارای پرورش میگو، صحبت و همفکری با مسئولین و کارشناسان مرتبط با پرورش میگو

با بررسی شرایط مراکز تکثیر و مزارع پرورش و همچنین تجربیات مجری و مطالعات قبلی این دستورالعمل ها و ضوابط تدوین و ارائه گردید.

3-نتایج و ضوابط انتخاب محل مناسب برای پرورش

3-1-مقدمه            

یکی از دلایل عمده در شکست فعالیت‌های آبزی‌پروری و تأثیرات مخرب محیط زیستی انتخاب محل نامناسب برای تأسیس مزارع می‌باشد (Boyd and Clay, 1998). آزمایش کاملی شامل خاک، آب، وضعیت آب‌وهوا، جریان آب شیرین، حضور دیگر فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی و وضعیت و شدت میزان جزر و مد و طوفان‌های دریایی و همچنین سوابق بلایای طبیعی بایستی انجام شود. در بعضی کشورها مانند نروژ بررسی جامعی در خصوص سواحل کشور انجام داده و مناطق مختلف را برای فعالیت‌های آبزی‌پروری شناسایی و معرفی نموده‌اند. انتخاب یک سایت مناسب همیشه نقش مهمی در پرورش میگو دارد. تعیین محل سایت برای پرورش میگو پس از تجزیه‌وتحلیل اطلاعات مربوط به توپوگرافی، اکوسیستم، شرایط هواشناسی و شرایط اجتماعی و اقتصادی در ارتباط با طراحی مزرعه، سازگاری گونه‌ها و حیات اقتصادی میسر است  (FAO, 1988).

هدف از ایجاد ضوابط و معیارهای انتخاب محل مناسب برای تأسیس مزارع کسب اطمینان از حداقل اثر مخرب فعالیت بر محیط‌زیست و جامعه می‌باشد. درصورتی‌که انتظار می‌رود که این فعالیت می‌تواند دارای آثار مخربی بر روی محیط‌زیست باشد بایستی فنّاوری لازم برای کاهش این اثرات موجود باشد.

3-2-معیارهای مناسب برای انتخاب محل سایت

معیارهای مناسب برای انتخاب محل پرورش میگو توسطسازمان شیلات ایران و برای سایت های مختلف اعلام می گردد. این معیارها با توجه به سیاست ها و همچنین در طول زمان و برای مناطق مختلف ممکن است تفاوت هایی داشته باشد  (معدنی و همکاران ، 1397، سازمان دامپزشکی، 1396).

3-2-1- محل و موقعیت

- ازنظر ضوابط نظام دامداری مشکلی نداشته و دور از مراکز آلاینده باشد.

- حوادث طبیعی مانند سیل طوفان‌های موسمی( دریایی) آن را تهدید ننماید.

- تبصره:  بهترین سواحل برای احداث پرورش میگو مناطقی است که دارای تغییرات جذر و مدی متوسط حدود2-3 متر باشد.

- سواحل مورد نظر نبایستی تحت تأثیر آلودگی‌های شیمیایی، ناشی از صنایع و پساب‌های مزارع کشاورزی باشد.

-  تحت تأثیر بوهای نامطبوع، دود، گردوغبار و آلودگی قرار نگیرد.

-  در مسیر قنات و چشمه‌های تأمین آب شرب قرار نگیرد.

-  به سهولت به راه‌های ارتباطی جهت حمل‌ونقل دسترسی داشته باشد.

- امکان دسترسی به آب سالم و بهداشتی وجود داشته باشد.

- محل استقرار مزرعه پرورش باید واجد شرایط مناسب ازنظر شرایط محیطی، آب، خاک، سطح ارتفاع از آب‌های آزاد و همچنین شرایط آب و هوایی باشد .

-  محل آبگیری این مراکز نباید نزدیک اسکله‌های صیادی و سایر فعالیت‌های صنعتی و آبزی‌پروری باشد.

- محل ساخت این مراکز بایستی دور از مصب رودخانه و مناطقی از دریا که دارای گل‌ولای هستند باشد.

- محل آبگیری از دریا حتی‌الامکان حداقل تغییرات را ازلحاظ شوری، دما و ... در طول فصول سال دارا باشد.

- حتی‌الامکان نزدیک به منابع تأمین برق و آب(شور و شیرین) و باکیفیت مناسب باشد.

توصیه‌های دیگر:

در نظر گرفتن گونه پرورش در انتخاب محل (امیری و همکاران 1396,متین فر 1390)، به‌عنوان‌مثال گونه وانامی در شوری‌های پایین‌تر از آب دریای جنوب بهتر رشد می‌کند و همچنین دارای تحمل بالاتری نسبت به بعضی از بیماری‌ها از قبیل بیماری مرگ میگوهای جوان و بیماری لکه سفید می‌باشد لذا گونه مناسب‌تری برای پرورش در شمال کشور و به‌وسیله آب دریای خزر می‌باشد که دارای شوری در حدود 14 پی پی تی بوده و به علت نوسانات درجه حرارت محیط امکان بروز بیماری لکه سفید را بیشتر می‌کند.

-در شرایطی که مزرعه در محل سیل گیر انتخاب گردد توصیه می‌شود خاک‌ریز در استخر بلندتر از بالاترین سطح  آب باشد یا پیرامون مزرعه سیل بند احداث شود (FAO, 1988).

-برای ارزیابی خاک محل نمونه‌برداری تا 1 متر پایین‌تر از عمق موردنظر از چند نقطه ضروری است.

- حتی‌الامکان نباید مزرعه را در خاک اسید سولفات احداث نمود زیرا این خاک‌ها دارای اسیدیته  4/5 و یا کمتر بوده و دارای غلظت بالای منگنز و آلومینیوم محلول هستند (Boyd, 2000 and Saraswathy et al, 2016) .

-محل باید ازنظر شیب و رانش زمین بررسی شود. توصیه می‌شود از زمین‌های مسطح یا با شیب اندک بهره گرفته شود. شیب مناسب بهتر است نزدیک 2 درصد ( 2 متر در 100 متر) باشد تا استخرهای ایجادشده در این نوع سایت از طریق نیروی ثقل آبگیری و تخلیه شوند.

- توصیه می‌شود در مناطق سردتر و با احتمال بیشتر شوک حرارتی مانند استان گلستان  استخرها با عمق در حدود 2 متر ساخته شوند.

- ساخت مزارع میگو نبایستی سبب تخریب جنگل‌های حرا گردد (Boyd et al, 2002).

- در گزارشی که برای شرایط مطلوب ساخت مزارع میگو در هند منتشرشده است شرایط مطلوب خاک به شرح ذیل می‌باشد:

پی اچ: 7-8، کربن آلی: 1.5%- 5/2%، کربنات کلسیم 5/7%، نیتروژن 50-75 mg/100g، هدایت الکتریکی بیشتر از 4umhos (Guideline for Regulating Coastal Aquaculture).

-جنگل‌های حرا دارای اهمیت بسیار بالایی ازلحاظ اکولوژیکی بوده و در چرخه حیات نقش اساسی دارند مزارع پرورش میگو نبایستی در این محل‌ها تأسیس گردد(Guideline for Regulating Coastal Aquaculture).

3-2-2- زمین

مساحت زمین به نحوی در نظر گرفته شود که علاوه بر استقرارتاسیسات بر اساس نقشه ، فضای کافی جهت محوطه‌سازی ، حمل‌ونقل تجهیزات و تردد وسایل نقلیه فراهم باشد.

3-2-3- ظرفیت

• ظرفیت با توجه به درخواست متقاضی و طرح و نقشه‌ای که ارائه می‌نماید پس از تائید طرح و نقشه توسط ادارات مرتبط نظیر سازمان شیلات استان‌ها ایران بر اساس استفاده از سیستم هواده و غیر هواده در استخرهای نیمه متراکم متفاوت می باشد. در صورت استفاده از هواده استخره قابلیت ذخیره سازی بیشتری دارند اگرچه عوامل دیگر مانند موقعیت قرار گرفتن استخر و میزان بادهای طبیعی و همچنین کیفیت خاک و درجه حرارت نیز در میزان قابل ذخیره سازی مهم و تاثیرگذار می باشند (تازیکه، 1389).

3-2-4- طرح و نقشه

• طرح و نقشه تأسیسات ، استخرها و مشخصات ماشین‌آلات و تجهیزات باید متناسب با ظرفیت و با رعایت اصول عملیات صحیح تولید (GMP) تهیه و ارائه شود. مزرعه باید به نحوی طراحی شود که تأسیسات اصلی و جنبی شامل استخرهای پرورش و ذخیره آب ، کانال‌های زهکش، کانال‌های آب‌رسان و خروجی ، ایستگاه آبگیری، ساختمان اداری، انبارها و اتاق‌های کارگری ، رختکن ، سرویس‌های بهداشتی و ... باشد (سازمان دامپزشکی، 1396، سلطانی و همکاران، 1396).

الزامات1: مراکز پرورش بایستی به نحوی طراحی شود که بتوان اقدامات ایمنی زیستی را در آن اجرا کرد

الزامات 2: در مطالعات اولیه طراحی احداث مزارع پرورش میگو، نزدیک بودن به منابع آب شیرین به‌منظور تنظیم شوری آب استخرها در مواقع ضروری لازم است.

-تأسیسات اصلی

4-1-نکات مهم در طراحی و ساختار مزارع پرورش میگو

مزارع پرورش میگو دارای دو ساختار جداگانه خاکی و بتونی است. ساختار بتونی شامل حوضچۀ مکش، حوضچۀ آرامش، کانال‌های آب‌رسان کانال ورودی استخرها، کانال خروجی استخرها، ساختمان اداری و انبار می‌باشد و ساختار خاکی شامل استخرها و دیواره‌های مرتبط با آن‌ها و کانال زهکش می‌باشد.

4-1-1-ابنیه و تأسیسات اصلی

1. 1. حوضچه مکش
2. موتورخانه (محل احداث آن به‌طورمعمول در کنار منبع آبی مزرعه می‌باشد)
3. حوضچۀ آرامش
4. کانال آب‌رسانی
5. کانال ورودی آب استخرها
6. استخرهای پرورش
7. کانال خروجی استخر
8. انبار نگهداری غذا
9. زهکش مزرعه

4-1-2-تجهیزات

1. 1. موتور ژنراتور
2. موتورپمپ
3. هواده‌ها و تجهیزات مرتبط
4. انواع توری‌ها
5. انواع سینی‌ها
6. قایق و وسایل پخش غذا در سطح استخر
7. کف داکتها

4-2-تأسیسات موردنیاز جهت تأمین آب ورودی به مزرعه

آب مورداستفاده در مزارع پرورش به‌عنوان یکی از منابع احتمالی انتقال عوامل بیماری‌ها و حاملین آن‌ها به داخل

استخرها می‌باشد. لذا به‌منظور تهیه آب مناسب جهت پرورش میگو لازم است این آب در ایستگاه آبگیری، طی شرایطی فیلتر شده و قبل از ورود به استخرها در مکان دیگری تحت عنوان استخر ذخیره (Reservior) متوقف و پس‌ازآن جهت استفاده وارد استخرهای پرورشی گردد.

نتیجه گبری:

رعایت ضوابط و استاندارهای پرورش میگو از اتخاب سایت مناسب با در نظر گرفتن محل آبگیری و نحوه انتقال آن به استخرها تا کیفیت خاک و آب و شکل و موقعیت استخرها و در نهایت مدیریت آب، خاک، غذا، بهداشت و برداشت همگی در موفقیت آمیز بودن آبزی پروری مهم می باشند. لذا توصیه میگردد از مطالب ارائه شده در این مقاله ترویجی در راستای انتخاب محل و موقعیت مناسب تاسیس مجتمع میگو و همچنین تآسیسات مورد نیاز استفاده گردد.